92
"Isí ’n chailín deas bán í bhfuil mé i nghradh léí
Té
ó, chodladh go h-eadhar-Éhrudh, ’sé b’aithe liomh fhéin,
Neabhaidh glas do’n luachair bheith faoi mó taobh
Bhuidheal nisge beatha bheith faoi mo chionn,
mo chailín deas bán a bheith ar léimh lioimn,
T2
Ar maidi dia ceadaoine, dá uair roimhe ’n lá
Isé fríobh mire ’n letir ’sar mo mhíle grodh
go rabh ’n londubh ’s a’ smaolach ’sa’ céirfeach
dá rád
gur ealuig sé’ reir thar féile.
é
Shiubhal naire thoir agus siubhal mise thear.
Shiubhal mise chorcaigh agus bhaile atha chliat
Macasamhail mo cailín beag ní faca mé i h-aon
áith
Acht a’ cailín deas bán ata ar léimh lioin.

sé ingrádh lé cailín a bhí thoir ar an Chorr-Mhín; nighean do Shéamuis Mheadhbha a bhí uirthí. Bhí Séamus Mheadhbha go h-iongantach láidir, a’ cur amach mine agus plúir ar
iasacht ó bhliadain go bliadhain; ní rabh fhios aige leath a chuid saidhbhris. D’imthigh Éoin Bán agus phós sé féin agus an
cailín. Ní rabh sasamh ar bith ar Shéamas Mheadba; ní rabh sé sásta ar chor ar bith. Nuair a rachadh Éoin Bán ann
agus bhruithfidh pota preataí, shuidhfeadh an seanduine agus d’iosfadh sé aon phreatá
amháin. "Ghlór is moladh is buidheachas do Dhia". D’éireochadh sé agus chaithfeadh sé é féin 'sa leabaidh. Bhí leisg ar
Éoin Bhán bhocht níos mó ithe d'éireochadh sé agus shuidhfeadh sé i chois na teineadh. Bhí sé ag fághail bháis o'n ocras na corr oidhche bhéadh sé ann.
Bhí buachaill greanmhar ar an bhaile, a dtugadh siad Séarlus Óg 'ach Aodh air. Casadh ar Éoin Bhán aon lá amháin é.
"H-óigh Éoin Bháin."

209
Shearlus óg isteach toigh Neill Sheáin Uí
fhearaigh, Diabhal sin a d’fhág siad gur
criocnuigh siad an dá phéinta. Chuaidh
achan fear aca ’na’ bhaile. Níorbh’ fhada
gur imthigh Éoin bhán go meireca. D’oibir
sé leis thall annsin data. Chuir sé fá
choinne an cailín. rinne sí sin réidh
agus chuaidh sí go Meireaia. D’fhág sí
slán ag Seáinis méadbha agus ag an
tsenbhean. Níor bh’ í Mathair an cailín
an t-seanbhean leas-mhuthair díthe a bhiann.
ac seo bhí a Mhathair marbh ach seo
bean éile a bhí posta ag seanas
Néadbha agus ma's é féin bhí sí na
ceann iongantach mhaith do’n chailín agus
an chailín go maith díthe; ach bhí an
Dhiabhal istigh sa tseanduine bhí sé go
cruaidh sin. Ach chuaidh an cailín go
Meirecia ag Éoin bhán agus tá an bheirt
Thall o’n lá sin go dtí an lá indiu."
agus sheanas meadba 'na shean crochairt
Tall annsin agus gan aon duine lé
tabhairt anos do ce gur
deach uisge

annsan beagán eile laéthannta agus chuir a’ t-athair i bhfís errthi, ar seisean léi an miar a thusáint do. Do dhiúlthaig sí dho ach do rug sé errthi agus do bhuin sé an ceart d’á méir agus chonnaic sé an fáinne.
"Seadh ’nois, mo chailín maith," ar seisean, "sin ar chuir do mháthair de mhoill orm-sa chun pósta, bean ’fhághailt go mbeadh a’ fáinne oiliúnach di agus caithfir-se me ’phósadh anois". Seadh, do chroum sí
ar ghol agus do bhí sí a’ briseadh a croídhe agus nuair
a chuaidh sí a chodla istoidhche ní h-a’ codla bhí sí ach fáin ag gol agus bhí sé a briseadh a croidhe ar fad nuair ná fiadtach sí dul amach ad iarraidh ná cloisfeadh a’ t-athair í. Ach i ndeire na h-oidhche amach do labhair guth léi agus ’sé an nídh
a dubhairt a’ guth, "níos túisce ná ’phósfainn-se m’athair", ars a’ guth, "do chuirfinn d'acht air gúna síoda a sholáthar dom ar dath an airgid bháin.
Seadh! do chuir san misneach ar an ingin annsan agus do chodail sí an chuid eile dho’n oidhche, agus amáireach nuair a eirigh sí, ar sise le ’n-a h-athair n...phósfadh sí é chun go soláthruíoch sé gúna síoda
dhi, do bheadh ar dath an airgid bháin. Do bhuin
san lá agus bliadhain d’á h-athair an gúna a chur

Seo abhran a fuair sí ó Róise Ní Duibheanaigh, agus ní fhuil sé le fághail acht ag cupla sean duine
de chuid na h-áite, amach ó go bhfuil sé ag cuidn mhór aois-óig.
é
[I]
A Mháire mhaiseach, a chailín is ór-bhuidhe ciabh,
No cad chuige nach molann tú bheith i gcomhnaidhe
triall,
Da mbéadh fhios agam go mbéadh bean ar bith beo gan bhiadh
'Sí bean a’ Chaiptín a bhéadh agam seal míosa ar sliabh.
[II]
Fóill! Fóill! a ghailltidh, dubhairt sí uair nó dhó,
Sin sgainnear nar thuill mise riamh go fóill
Teitheid de chailín a bhfuil ribíní ceangal a bróg,
Bheith siubhal curraigh (páirceanna) faoi thuirse le buachaill bó.
[III]
Nach deas mar dubhairt sise an fhaoileán bhán
Go rabh ’n h-aon de hart aici ’s cupla mám,
Muileat a’s cuileat ar luth na láimh,
'S go meallfadh sí ’n file le aon súil amháin.
[IV]

216
ag dul an bealach seo. Tén sórt caora a bhí innti," arsa
Bánraoi. "Ó caora bhán arsa fear acu. "Bhuel", agus arsa
Ranraoi chuaidh sí treasna an bógach sin tháll tá cúpla
nóimhéith ó shoin. Ní raibh an dara focal ráidhte acu nuair
rith siad chuige. Shéas beirt acu roimhe agus an fear eile imnai
dhiaidh. Bhí an mhaide láimh le hanraoi ar a ghualainn an
uair seo agus an fhear a sheas taobh thiar de fuair sé
greim ar an maide.
Ní dhearna mánrachi faic acht an maide
a tharraingt air aniar eidir fhear agus eile. Bhuail sé
an fhear sin in aghaidh ceann don bheirt eile agus marbhuigh
sé beirt acu le aon bhuille amháin. An fear a bhí slán
thuigh liomsa a innseacht dhuit nach raibh sé i bhfad ag imtheacht
go tapaidh le mhéad agus an faitchíos a bhí air. B’féig uanrachí
an bheirt a bhí marbh annsin agus siúbhail leis ná gur
chongbhuigh sé suas leis an gcailín arís. Go deimhin acht i
beag ar chas dra an gaistidheach an bealach ba ghearra
Saoghal an cailín bhoicht. Dfág anraoi an chailín slán
sábhailte ins an mbaill ina dhiaidh sin.
críoch.

Nuair a chasach ar mo ghrá mé ba náireach liom gan suí.
Is do bhuaileas mo lámh ar a bráid is ar a píp
Sé dubhairt sí fan fágsan ní ábhar duit mí,
Mar is bean óg ar a’ bhfán mé do ráinig id’ línn.Cé ur díobh nú cé ur bán ní nú b’air a mbán thoir a bhís?
Má's ar baoís duit suig lámh liom is túbhair do slán fés gach buín,
Nú tú maighdean na gcuacha mbáná go dtugas grá ceart dá gnaoí,
Nú ’n chuaithín mhilis mhánla do sciob Peáras thar thar ríbh?"Ní h-éinne dho’n méid sin mé féin,
Ach cailín donn tréitheach ó’n dtaobh eile thìr, "
Nár shín síos a taobh deas lé h-éinne fé ’n ríocht,
Is bog díom do ghéaga tárm déanach óm’ bhuíonn.
Do dh’fháisceas a lámh ar a’ caol-caimín mín."

22
é
Is truag gan mise as mo mhíle grádh.
i nghleanntan sléibhe nó go h-eirigheadh ’n lá
fearthainn agus gath ar gach taobh de no ghradh
go dtarraidh lá bréag greine ort a peárla ’n
chúil bháin.
Té
chailín óg as’Neantir" í.
agus braisleóir ’n ór-bhuidhe thairstí ’niar.
bh’fheárr liom-sa fóg ’a bhfuighinn ó’n óigh mhnaoi ’san
oidhch."
Nó a bhfuil d’ór-bhuidhe i gcofrai ’ ríogh.
deir si go bhfuil ceathramh eile ’san abhran seo
acht nach bhfuil si ábalta cuimhneam air.
Ma théigheann tú ’un aonaigh.
Lág laighreadh, bean llí dubhthaigh, achualaidh f
an t-abhran seo. Bhí sise na comhuigh i Rann-na-Feirsde
agus tá sé marbh le fadaigh
"Ma théigeann tú ’un aonaigh, bhíodh a’ chaora leath
a h-olann ar a h-nan
"Ma théigeann tú ’un díomhnais, bhíodh do mhlanleath

251
"pósadh anois í agus míle failte. Tá áit
againne nach leigeann anas go deo drt.
tá chead achaire de thalamh maith agann.
tá thuilleadh eallaigh againn, tá airgeadh
’sa bháine aganm, ó is tú an t-
air, ó buidheachas
Dontí uilig go léir
do Dia gur casadh ar mo leanbh tú.
thug leo conall ’na’ bhaile agus
chuaidh
agus an cailín.
an bhó fosta
go teach an phobail; pósadh an lánamhain,
rinne bháineis mhór bhreagh a mhair lá
agus bliadain agus ba mó an lá
deireannach í na an chead lá. Chuaidh
siad san an t-ath agus mise an
chlochar bháitheadh iad-san agus tháinig
mise.

566
na gaoíthe
"Nuair is dó’ lem’ mhuíntir," ar sise, "go b’air mo
luí bhí ar mo leabaig,
Ar do thuamtha seadh do bhím-se ó oídhche go maidean
Cuir mo r síos duit sa géur-ghol faoí mhairig
ndeabha mo chailín ciúin stuamtha bhí a lua
ilean
aiom ’n-a leanbh.
a ghrá-ghil sa mhaíonaig," ar sise, "ná smaoínig-se
’n feaca,
Ní insa tuamtha san a bhím-se ó oídhche go maidean
"Ach ar lanntáinín íseal athá thíos cois na leasa,
agus mar a’ ngath gréine seadh gaibhim trís a’
mbaile.
bhíom siad a’ gabháilt dó-sa," ar sisean, "bhfuil do dhaoíne
ar a’ mbaile,
tuíonn siad a’ gabháilt dó-sa mo mhaithrí
i n-athair,
tuíonn siad a’ gabháilt dó-sa na bráithre is na sagairt
dhiant
maobh bheith i ngrá leat a cháit bhán, mo ghrá

h
367
sean-deas agus a sneachta é fhín geal bán. Bhí
leabhair ina phoca agus tharraing se amach á
leabhair. Thug se mionna an leabhair nach mbéadh
an bhean a choiche aigesan ach a bhean a
mbéadh gruag uirthi comh dubh leis a phreachana
fuil cómh dearg leis an fhuil a bhí na luighe ar
a t-sneachta agus craiceann uirthi cómh geal leis
a t-sneachta. Thainic sé isteach agus d’innis se do'n
mháthair goide rinn se.
adeir a mháthair Trí "Tá tú an amuideach
nó níl a leithéid sin a chailin ar a dómhain "Tá
"Ach an chailín amháin atá ins a dómhain
thoir agus tá sí an doiligh fhághail
ell "S. Fiachaidh mise le í fhághail a scor a bith.
Fuaidh se fhad le bocsa a bhí aige agus d’bhosgal Se’n
bocsa agus thug se leis airgead agus d'imthigh se a
tarraingt soir ar a Dómhain Thoir agus chonnaic se
torramh ag gul thart mar bhéad se ag gul
thart thall-adai agus chonnaic se fear a teacht
chuige a reathaidh.
"Ca bhfuil tusa ag gul "G leis an fhear a bhí
reathaidh"?

agus na cailleachaí" adeir sé, an giorrán bán, agus a bhfuil ánn"
adeir sé "sa gcairt aige, mur láidire é ná an domhan
ar fad. "Well anois" adeir Jack adeir sé nuair a tháinic
sé abhailí "is aisteach an áit ar chuir tú
mise indhiu" adeir sé "a’ troid leófa sin." "Ó tiubhrfha
mé páighe seachtmhaine dhuit" adeir sé "ach croch leat na
trí chailín mhóra sin" adeir sé "agus cuir iad in-áit eicínt
as an mbealach." Chroch sé leis iad, tháinic sé
abhailí chuig a mháthair agus d’fan sé an oidhche sin
léi. Lá’r na bháireach fuaidh an duine uasal go
dtí an dall glic aríst agus d’innis sé dhó an
job a bhí déantaí aige. "Á well féach" adeir sé "má
rinne sé é sin" adeir sé, "ba láidre bean acú sin" adeir sé
"ná leath an domhain" adeir sé, "níl aon mharbhú ina
chionn. Ach a bhfuil ’fhios agat céard a dhéanfhas
tú leis ambáireach" adeir sé. "Sgríobh chuig daoine
uaisle an domhain" adeir sé "a thigheacht ina leithide
seo g’áit" adeir sé, "agus go gcaithfhe siad é. Agus abair
leis" adeir sé "an giorrán bán a chuir suas ar
stábla go ceann cupla lá agus a dhéanamh suas,
agus go dhtiubhrfha tú dhó é lé h-aghaidh culaith éadaigh
a chuir air fhéin, agus nuair a bhéas siad seo roimhe"

6
Mhúsgraighe ab’ eadh í ach admhuighid siad uile gur sa sémhadh
aois do rugadh í. Ní fuláir nú bhí fuil uasal éigin innte
de réir na sean-sgéalta agus deirtear gur fhág sí an
baile agus í ana óg. Deirtear gurab amhlaidh a tháínig
aingeal chúiche agus í na codladh agus gur órduigh sé dhi
bheith ag siubhal léi go dtí go bhfaghadh sí naoi gcinn d’fhiadhnaibh
bána i dteannta a chéile agus clochar a thógaint insan
áit sin.
Ní fuláir nú gur cailín ana naomhtha í agus a rádh gur
tháinig aingeal ó dhia ag triall uirthe. Seadh, do chomáin
sí léi agus níor dhein sos ná cómhnuidhe go bhfeacaidh sí
trí cinn d’fhiadhnaibh bána le chéile. Deirtear gur i
bPortláirge do thuit san amach agus glaodhtar Cill
Ghobnatan ar an áit sin go dtí an lá atá indiu ann.
D’fhan sí tamall insan áit sin ag guidhe chun dé agus seo
chun siubhail í airís go dtí go dtáinig sí go Cluain
Droichid i gConntae Chorcaighe. Do bhuail uime annsan
sé cinn d’fhiadhnaibh ar aon dath agus do thug sí tamall
eile insan áit sin agusí ag guidhe.
Seo chun siubhail airís í go dtáinig sí go dtí na
Cillíní i mBaile Mhic Íre agus nuair a fhéach sí uaithe
anonn ar Ghort na Tiobradan do thug sí fé ndeara
naoi gcinn d’fhiadhnaibh bána insan áit sin.
Do chaith sí í féin ar a glúinibh agus do thug buidh-
eachas ó chroidhe do Dhia a thug an treo san í.

16
thímcheall d’fheisgint go soiléir bhí a leithéid sin
de sholus ann ón dtigh agus níorbh aon iongnadh
san mar do bhí trí lochtaí sa tigh agus é ana
fhada agus ana leathan leis.
Pé sgéal é do dóghadh an tigh agus do séideadh
suas é chómh maith san mar do bhí roinnt bairrlí
de phúdar istigh ann a phléasg nuar a rug an
teine ortha.
An lá na dhiaidh san do tháinig na saighdiuirí
agus na píléirí agus dochuardaigheadar timcheall
an tighe féachaitn a’ bhfaghaidís aon rud a chuir-
fheadh ar thóir fear an tóiteáin iad.
Do fuaradar an gartaer agus an corcán
agus seo chun siubhail iad agus soir go dtí tigh
tabháirne Thaidhg Bháin. Do chuadar isteach
agus do chonnacadr compánach an ghártaera
ar chois Thaidhg Bháin.
Do gabhadh é gan a thuilleadh moille agus do
tógadh go Corcaigh é chun é chur ar a thriaill
i gcúirt an ríogh.
Do bhí an corcán agus na gartaerí i sheilbh
na saighdiuirí agus do chuadar isteach i dtigh óil
i Maghchromtha chun digh a ól.
Do bhí cailín aimsire sa tigh sin agus nuair
a fuair Tadhg Bán caoi cainnte léi do

17
mhínigh sé a sgéal di. "Mo sheasamh anois ort"
ar seisean, "agus goid an corcán uatha!"
Nuair a fuair an cailín faill ar an gcorcán
do sgiob sí léi é agus níor chuimhnigh na saighdiuirí
air chun go rabhadar cúpla míle ar an dtaobh thoir
de mhaghchromtha. Do chuireadar giollaí tharnais
de státh reatha á lorg ach do theip glan ortha é 
fhagháil nídh narbh iongnadh.
D’fhág san an sgéal go leamh ag lucht na
coróinneach ag an gcúirt ach mar sin féin do bhí
lán a gcroidhe d’eagla ar gach aoinne nárbh fhios
cadé an droch-chrích a bhéarfadh Tadhg.
Do cuireadh fé thriail é agus do cuireadh tharnais
airís i bpríosún é. Do chomáineadar leo ar an
gcuma san ag tabhairt os cómhair na cúirte é
agus a chur siar airís go dtí go raibh chúig bliana
istigh. Annsan do sgaoileadh saor é ach is ar
éigin a thug sé na cosa leis ó na gcrúcaí.
Do bhí buachaill aimsire ag Tadhg agus do
dhein sé an t-amhrán so leanas nuair a bhí
Tadhg fé ghlas:
Is orm do bhí an máighistir fairsing fial fáilteach
Gurbh ainm do Tadhg Bán Ua Tuama
Do bhíodh saill ar an chlár is gach ceann
súirt is fearr

23
beith faisgidhthe léi
té
Andsacht, carbh’ ansa duit, bean eile agat nó mé.
gur tú ’n flannda deas a sainntuigh me i dtoiseach mo
faoghail.
thug mé gealltanas duit gan amhras, mar bhí mé óg
gan chéill,
"’s focal cainnte na rabh ’se ceann udhaidh a mholfas
duit acht mé.
dá mbadabhach tí
a mla dubhach uilig an fáirrge ’sa talain bheith na
fháipear bán
Shléibhthe fada géala, ’sna h-ealaidheacha lig ag seisín.
Chléirigh círe ’f albain, "Sarain, a’ fhrainne ’sa’
Spainn,
gonneamhlacht mo cailín dí, go dearbhtha níorbh"
fhéídar fhágail.
Malaidh no rógha grad
chluineadh sí ’n t-abhran reo ag na h-athair, fhadaí
Ódiubheanaigh as Rann-na-Feirsde, agus i gcomhnaidhe
uair a bhíodh sé ’a cheól, bhíodh cuma air go
mbíodh chumaidh air. Ta’n fhonn cumhaidheamail.

17
aran siail. Cé an siail? Siail an
mhullaigh. Cé an mullach? Mullach an
tighearna. Cé an tighearna? Tighearna
an t-seisiúin cé an seisiún? Seisiún
Seán. Cé an Seán? Sean beag
buidíneach sgidíneach a rugadh ’sa Mhárta
le gráinín beag salainn is lé paistín
beag préataí. Hurú leith-highinn ar an
chlár agus an clár a’ tionntadh an
chaora bhán ag eala anonn go h-Albain
Eitean an 13 (3) ramas éile
siar do'n túr
Rachaidh mé taobh
ba siar
de’n tír a thaisgidh. Toigh Dhomhnaill an bhéarla, toigh
Bhobora na h-adhairce, toigh Mhac an
Ultach, toigh an tumba, toigh Sheáin
Seáin toigh Chailín Ní Maoláin arais
aríst ’un lagain úir, the minute of the
clog of the three corn crack of the
mounting back of the mole scotch Seán.