253
liom.
Maith go leór annsin thug an fear seo trí chéad púnt dó ar
an éan agus gan ceó de mhaith ann acht an oiread le chan ar
bith eile. Nuair a fuair an fear seo é féin imthighthe tamall
ón teach ní dhearna sé acht an chroiceann a bhí leis é a chaitheamh
i bpoll agus annsúd leis abhaile bródamhail go leór. Nuair a shroic
sé an teach thainic an dearbhráthair sáidhbóir chomh fada agus
dfiafruigh sé dó an bhfuair sé luach maith ar an gcroiceann.
"Bhuil a stór," ar seisean ní raibh croiceanna ariamh chomh
daor. Fuair mise trí chéad púnt ar an gcroiceann a bhí liom
féin agus dá mbeadh céad ceann acu lion gheobhainn an rud
céadhna ar gach ceann acu.
"Bhuil más mar sin é," ars an dearbheáthair
saidhóir marbheóchaidh mé gach bó atá agam féin. Chuaidh sé
abhaile go tapaidh agus rinne sé amhlaidh. Acht darnóigh bhí an
dearbhráthair bocht dhá marbh féin ag gáire faoi nuair
chonnaic sé go raibh sé chomh sanntach sin ag airgeadh.
lá ar na bhárach thug an dearbhráthair sáidhbhir leis na
chroiceanna go léir agus bhuail sé an bóthar leo. Bhí sé ag
imtheacht agus ag síor imtheacht acht dá mbeadh sé ag imtheacht
go dtí an lá indiu ní bhfuigheadh sé aoinne a dfiafruigheadh
dhó cá raibh sé ag dul. Nuair bhfada leis a bhí sé ag imtheacht
phill sé abhaile agus é le dearg bháinidhe. Nuair a thainic
sé abhaile chuaidh an fear bocht chomh fada leis agus thosuigh

153
air ag cur fáinnis leis cén. chaoi ar éirigh leis.
"Ó," ars an fear sáidhbhir dá dtugadh an diabhal leis
thú acht banfaidh mise ina shásamh asat is deas an bháil a
chur tú orm ag rádh liom go bhfuighean luach maith ar na
chroiceanna. Mar sin de bhí thusa ag cur ar do dhon fhéin faoi
chómhair an lae i mbárach. Chuaidh an fear bocht abhaile annsin
acht lá ar na bhárach bhí an fear sáidhbhir ag béal an
dorais aige moch go leór. Bhí an fhear sáidhbhir i bhfad níos
láidire ná an fhear bocht agus dá bhrígh sin rug sé greim
air agus chur sé isteach i mbó mála é agus cheangail sé béal
an mhála go caol cruaidh.
Anois," ar seisean amach as an mála níl le
theacht agat ná go mbaidfidh mise thú. Bhuail sé an mhála
ar a dhruim agus an dearbhráthair bocht istigh ann agus dimthigh
leis. Bhí sé ag imtheacht agus ag síor imtheacht ar feadh i bhfad.
acht ag dul treasna claidhe dhó d’éirigh grrfheadh agus é ar
trí cosa agus ritheann sé ar siúbhail. Leag an dearbhráthair
báidhbir an mála le hais an chlaidhe taobh istigh agus ritheann
sé i ndeaidh an grrfeadh. Bhí an dearbhráthair bocht istigh
ins an mála le hais an chlaidhe agus é ag rádh. "Ó nach
h-aoibinn Mac dé dom agus mé ag dul go flaitheas. "Ó nach
aoibhinn Mac dhá dom agus mé ag dul go flaitheas. Bhí sé mar
sin ar feadh i bhfad agus i bhfad.
Faoi dheireadh thiar tháll bhí fear ag dul an

564
ó’n lá úd do fhágas ó mo ghrádh geol
"im’ dhiaidh.
"Mar b’í an maighre chiúin mná í ó gur
bhreág’ í ná an grian,
bó gur mheall sí na grásta do bhí i
ndán dom ó Dhia.
[deire fitheáin sub
CTosach fitheáin su fad
Chuir sé an bhéarsa deireannach mar thosach ar
an bhfitheán so a
ó’s mo ghrádh thu ’gus mo laogh tu ós is
lean liom mar ’thaoí,
"Tá do ghruaig mar chaora ’gus do bhéal
tanaidhe mín,
go bh’shiadh sluagh sídhe na gréine ó dho
thárlúig id’ shlíghe,
O’s gur fhuaduígheadar uaim tu go Cnoc
lasal mná duíbhe.
[deire fitheáin sa gcai
CTosach fitheáin sug() g
. An Shagart A thug Searc do’n mhnaoi Oig-t
Bhí buachaill óg fudó ann - bhí buachaill óg, g chun

3260
7
a bhealaigh gur phassáil a t-eallach thart é.
Is deas iad," arsa seisean. "Ní thiocfadh
a bpilleadh annsin, bhí siad uilig deas. Thug
leis siar iad, agus bhí sé ar maidin lá
thar na bhárach a teacht aniar, agus
ní rabh an bheathadhach eallaigh ar a
t-saoghal aige nó astoigh sa paraiste nach
rabh tugtha ar siubhal. "Tá tú agham,
arsa seisean, leis a ghasúr a bhí astoigh
seacht mbliadhna, agus ní theárn tú
an dath damh, agus éirigh amach go bhfeicfidh
tú goidé fá dtaobh de. Ní theárn sé
sin ariamh ach a dheánamh bonaraí, agus
d’éirigh sé agus amach leis, agus fuair
sé suas leis a chreach ag bealach na
gcreach. Phill sé beathadhach amháin eallaigh
annsin, agus lean deireadh abhaile é.
agus a réir ’s mar bhí an uile bheathadhach
a teacht go dtí n-a áit fhéin bhí sé a
sgathamh abhaile, go dtí bó amháin a tháini
aníos ghleann gheis. Chuaidh a chuid eile
siar abhaile.
"Bhail," arsa’n Bhaoghallach," arsa seisean, "ní
Nár bhféidir iad a fhillead
(2) (Donn a bhí achan bheathadhach eallaigh a
ag ’ul thaigh an bhaile áit ann,

2) 3230
ó shoin, lá amháin a bhí mé thoir aige
aon áit a choidhche a mhoitheochainn inneáir
mhaith throm a bheith a chathamh soir fhad
leis.
"Bheir a fáthach ar an inneáir agus tharraing
sé uath í. Níl tú," arsa seisean, ag ’ul
a chathamh mo inneáir-sa soir ins na
h-Indiachaibh thoir fhad le do dheárthair atá
n-a ghabha-dubh, gabhadh sé fhéin agus
fághadh sé ceann! Isteach leis fhad leis
a mhacthir. "Ó mhacthir," arsa seisean
shaoil tusa go rabh mise m’fhear láidir.
ach níl aon urramh aonnaim-sa le taobh
a cileachain
Can fhéidir sin," arsa sise
Níl an-fhocal bréige ann," arsa seisean
fear a’ bith a bhí ag ’ul a chathamh m’inneáir
soir ins na h-ludiachaibh thoir fhad le
n-a dhearthair atá ’na ghabha-dubh, agus
trí thonna meadacháin inntí
"Ó bó bó," arsa’n mhaithir. "Bhail," arsa’n
mhaithir tá bhur (suipeár) gcuid anois
bruighthe agham-sa póta mór bracháin

3
tú nó ceathrar dhe chionn go rabh trí ba dige.
Bhí siad an lá amháin a teacht a teacht ún
darais ionnsair agus d'imthigh se le bata na ndéidh agus
go rabh an dtabhal libh i go bhfuil mé marbh
lbh"
Bhuail se ral ar chionn acu. D'imthigh'n t-iomlan
ocu i léim amach sa loch agus ní fheacthas amharc níar ba
tó orthú"
Bhí’n bhó bhian ocu. Fuaidh siad a cuartú achan
áit. Ní rabh duine a bith le fághail. Thainic a sagart
fhad leófa.
Diolaigh an bhó is agus tugaigh luach na bó damhsa agus
cuirfe mé le h-anam ce bith a chaill í"
ell leóga cha diolaim a bhó. A rud a chuir Día
aomis orainn fa choinne bainne níl muid ag gul a
theirt do'n diabhal anois"

37
"Mise Donnchadh na gCoileach. Séumas a
Bhéul Mhóir. Mac Mhicheal na Mire agus bóin na
Ladhar mór agus faidi na mbó.
Leigeadh isteach iad annsin agus fuair siad
a bhean fuair siad a bhéan agus ag baidi na
mbó a bhí’n bhó = bhí’n bhean a bhí'n bhean í
luighe. Bhí’n fear = bhí siad an sásta bhí se
na mhatch mhaith go leor agus bhí doigh bhréagh
orthu ní ba mhó.
Sí’n scéaltai a chuala mé ag mathair aríamh agus
níos annis se’n dadaidh bréige.
Thainic beirt an oiche amháin ag iarraidh cailin
gus thoisigh gaoth mhór agus fearthainn agus d'fhann
ffear acu istuigh. Fuaidh a fear eill amach agus a
t-athair) a mhac ag coinneall a toighe agus
nuair a thainic a t-athair isteach
"Goide
LDeireadh Éit. Sdo
Eitean sall. Nuair a thainic a t-athair isteach.
"Cad chuige nach deacha tusa amach"?
Sin fud nach dearn mé aríamh é Ceanglaim sa
mo theach"?. Nuair a bhíos a lá ciúin ann i gcómhnui

369
Fear a bhí teacht aníar aobh Fhinntoion agus silim
gur fear dona Dochartaigh a bhí ann, é gul go
Dáile téighnam a ráibrrad bhí’n raibrad a
déanú ins an am sin. Bhí sé go leor a luathas
ar maidin mar d'eirigheadh na daoini go
h-íontach luath am a ráilroad. Bhíod siad a
saothin agus ar maidin agus cháithead siad eirigh
rud nar ghrathach leófa fana cruic roimhe sin
"Tá sin dtratha dhaichead bhian ó shoin lá se
thairis se mo bharramhail. Bell teacht = a
gul thart dó mín na Gualanna. Tchí se bean ag
na tobair agus níl tobar ann toighe nach rabh sí ar
fad uilig'n t-saol a tarraingt an uachtair do'n
tobar agus bhothathadh agus ag imtheacht leithi agus shiubhal sí
roimhe
4
chuala sé arais 'na dhéidh sin nach rabh
aici ach cupla bó agus go ndeanfad sí níos mó
bainne ná go rabh níos mó im ar na cupla bó ao
ná rabh in na Gualanna agus i mBáile an Atha Móir
ábalta dhéanú uilig agus níl fhios agam goide is
cíall dó. Biomaidh rud deas a bhí ag gul roimhe seo
buidheacha agus do
le pisdeogai agus a chia níl se ag gul cómh mór anois"
a bhí se
Ní á par. Duis Caol (thois?)

326
"Anois thiocfadh liom Silleadh seanchaisc a
thoirt diu fana bailte eile ins an chlanntair
seo ach tá se a tarraint cómhgarach ag an oiche.
"Caithfe mé cuidin le bean a toighe obair an lae a
chríochnú. Tá’n capall le cothú; na ba le blighe.
"Tá na gamhna le ceangal agus na preatai le nighe.
bhán agat.
"Ió mór an t-athú a thainic ar Ghleann. Chinne
ó'n t-am a bhí dhá thaobh chruc na bé rothaidg
an fhear amháin. Bhí’n fear seo 'na chómhni"
ar thaobh an Gharbhain agus bhí Cró na Duinn faoi
otoc aige. Thainic séasúir goirt in am amháin agus
fuair sunadhas a méid eallaigh agus caorach a bhí
"Ba tír bás mar nach rabh feur, cóirce nó
préatai ocu le fághail. Ach is cosúil go rabh bó
mhaith dhonn ag an fhear seo. Chuir se isteach go
cló na Duinne i. Rinn se cló beag foid le
fasgadh a thóirt duithi nuair a thigfeadh'n doimheann
"Níor shamhail se go mbéad sí beó. Ach is cosuil go
dteidheadh a bhó isteach ins a chró nuair a
thigeadh'n damneann agus nuair a thigeadh uair mhaith
R. S par. Cill taobhóg eadar abhainn na Finne agus abhainn
na bhaoilinne)

154
ofa bhé. Ach bé ní leigfe muid aon fear acú slán
ar ais. Ní leigfidh í tuathal lsé. Is feárr dhúinn
game cártaí a bheadh a' ainn nuair a bhí
siad sé lá ann. Beidh a Conán lsé. Tosaigh siad
ag imirt s chuir. luathal chuir sé cluife
ar Conán. Anois l Conán lé tabhair do bhreith
i do dheasaí. Chuirim sé mo bhreith tmo dheasaí
Tuathal ortsa a chonáin bé a ghuil suas s
anuas be go dtí an doras lé. Muise go deimhin
Conán is furustha sin a dhéanamh ag eirigh
ina dheasamh sa ghuil go dtí an doras as a'
teacht ar ais,dimir siad aríst i chuir Conán
cluice air. Anois a dearbhráthair l tuathal bó
tabhair do bhreith do dheasaí. Muise cuirim se
faoí ghear dhéagaí dhiomadh na bliadhna tú l
Conán bé do cheann a leagann ar an mbloc
bé nó go leagfha mé bhéal na tuaighe móire
ar anuas gan bhéic ná Sgread a chuir
asadh bhé. Ó alnge" í tuathal lé. Leagann
’Sé anuas a chloigeann tarrnaigheann Conán
an luaigh as baineann sé an chloigeann dó
o’n gcolainn amach. An méid beatha annsin

35
Bhí trí bhó an laogh ina luigheamh insa tsráidh
a cangailt a gheire. Ní rabh fear ar bith
sé an oileán in ann a rádh go nba leós fhéin
sa beithidís. D’fhan na beithidhig acú, ní rábh
siad aon lá uaidh sin amach gan fuigheallach
o chuile chineal a bheadh acú an fhad s
mhaireadar

293
"níl morl, oí ann ina Ara Mat, - Reill brinn ít-
aid líll 'ím iohuic tó do."
"Ól Ó Dealaic ló Sod, Na sais, "sim go
id uílú boys at Nome. D’m ’feadín Gous ar gl
a’ Mham," Ne suais, "an Phayín Mham mona." Ne
says: "Ó I gac Mat Lelle," le dair, "Feid Do
ac,"
"Ól Mhan aon coort- gur mhat gella," Ne suis.
"Ihat íll gon aoh. Gon ’ím?" Ne sais.
"Well," Ne saig in Complimert- l toure,"
Na sais. "d’le gul tím lá an Goc firy ponna."
So beaor Mhay maide. Pe dale ansuag- he
brouga. Is haire nílú. Ním gor gru pound.
Mhan bhe hent Loma he sackid ar che bayd he
ád.
"Dine a bhealla Rue nois," Ne sais, "Mat ’ill do
all sí bean aoir amusan."
dó beaon mart- moonín he liad ar a
bnndíl a’ leotha ad bark necúplí and eochlúins
aid puí- Mhem aronnd níos neas ais lil- ’m bbg-
bóla ’im b go bhre bark ard bó Mhe phot-
fíll - ans save ’im’ ordln goin."

eachaí eile, ’nús nach liceat sé an t-ainm gon ghleánn
go deó - sin é an rud a deireach sé. Bhíoch sé ar
a’ gcuma chéanna a’ tarraint neantógaí agus dhá
gcatha ar siúl as bealach na ndriseachaí, agus maidir
le pabhsae deas ná rudaí mar sin ní bhíoch áird
a’ bith aige orthab. Maidir le go ndóghfach aon neantóg
é ní dhóghfadh aon neantóg é ná tine - is minice
a chuireach sé splannc ar a phíopa le n-a mhéarachaí.
’Sé chaoi gcaitheat sé an tlú as a’ mbealach air
dhá mbeat sé chois na tine. Well bhí go math insin.
Chua sé héin agus an mac - Muracha Beag- chuadar a’
baint sméara lá, agus líon siad crúisgín suas le
sméara i bpáirt mar déarthá. Thárla gur bhaineadar
i bpáirt insin iad budh mhath le Muracha mór iad
á n-ithe i bpáirt mar déarthá - é héin agus an
mac agus a’ bhean. Ach ní ru aon spúnóg acab insin
agus dúirt Muracha mór go ndianfat sé héin spúnóg
- spúnóg adhairce. Well ní bhfuair sé aon
adharc bó sa teach, ach bhí adharc pocaide thuas ar
a’ lota agus thug sé leis sean-sgian a goil a’ diana
spúnóg gon adharc pocaide. An fhad’s bhí sé amuich
ar a’ tsráid ag iarra a bheith dhá dhiana dhiún blas

19
Chuaidh ré ’na chladaigh agus chaith a’ trlis ar a’ lán
mhara. d’éirigh sí ’na bádh bheag deas agus bhain se
n t-oilean amach léithe. Bhí ’n bhó’ na luighe agus
a chionn ann a camus, agus a’ laogh beag óg
a’ dúil uirthi. Thug sé leis a’ laog, chuir isteach’sa
Bhádh é, agus chuaidh sé fhéin a dionradh.
Nuair a mhusgail a’ bhí fuair sé ’n ghamhain
ar siubhal agus d’imthigh i ndiaidh a’ bháid. Nuair a
Bhí sé i lár na h-aibhleise thainig a’ bhó go dtí é.
Thug féiarraidh ’n bádh a shlughan agus fluig sé í
go dtí na leith, acht tacht a bhádh í agus thuit sé
Narbh, agus thainig mac a’ ríodh ’na bhaile rlán
rábhailte le laod bó na bhéile deirge.
Bliadhain ó’n lá sin d’éirigh ’un t-iolar mór
Arais
Boláir mhóir" arsa inghean a’ ríogh, ca bhfuil tú
gabhail anoist
"Tá mé gabhail a dh’amharc ar d’athair agus ar
do leas-mathair" ar’ seisean.
"Bheir sí greim air agus thacht sé é bhuail sé ar
chloch a’ bhach agus ar leachacha na teineadh é, go
dtí gur sgabh sé a chuid fola uilig. Shúl sí gurnfhágh
si marbh é, agus chaith sé i gclídaigh na mmónadhé
Chruinnigh ’n t-iolar é féin suas agus d’imthigh leis
ar eiteogaí, agus níor riad sé go dtainig sé

198
98
Té
seachtman ó’n lá sin, ’sé thárluigh domh í, ’n paiste
agus i go lagach aoibheamhail, gabhail tharain "’s’ ród
rug sí greim láimhe orim, gus chuir si romhein fáilte,
"Nó goidé mar tá do fhláinte agat-sa, a óganaigh óigh.
Thé
seo lithr ó dathair agus beannacht ó mo mhathair
agus bhí teacht ’na le-áithe feo feasta níor mó,
gheobhaidh tú na tantaí agus meoin chrut gan
Éireamh
agus mire bheith ar léimh leat feasta níos mó,
té
’ leogha Nórda, a pháiste dha bha doiligh lioma rád
leat.
árdhá míle bó
’sé d’athrughadh nach ndeánfainn-se, feasta ciorbhóh.
acht go be go bhfuil mé  dóllta le bliadhain mhór
s le réithche
ar an inghean sin seoin dóibhí ar chondach tír
Coghain.
T
’s a bhí mór na pháirte, da mbíodh agan faiste
goidé deánfainn -se dioghbhail atara de mo leanbh
beag óg.
Mise domhnall ó maolainne, ’sna céil ar fearaibh
fáil mé.

247
toi
Eitean an 14. ar lean. ó eitean ar go.
lá ar na bhárach d’éirigh an bheirt,
rinne réidh agus chuaidh ’un aonaigh. Nuair
Tháinig siad isteach go ceann an aonaigh
A
bhí athair agus mathair an cailín tall agus
bó aca a dhíol.
Shuidh thall n’-athair agus mo mhathair.
adeir sí agus má tcí siad mise sé
rud a rachas siad in luighe.
6
"gabh thusa isteach ins an teach sm thall,
teach óstaidh atá ann," arsa conall,
bannochaidh mise an bhó cá bith a
chosnochaidh sí agus rachaidh muid isteach
a dhíol an airgidh agus go n-alaidh
muid sláinte na ndaoiní agus tcífidh
siad tú agus brisfidh muid ar an
comrádh ar dóigh éiginteacht."
Chuaidh sise isteach idteach an óstaidh;
Chuaidh conall anonn go dtí an t-Sean
lánamhain, ceannuigh an bhó.
maise," ars an t-seanbhean bocht,

sgo
bhainne sin; díol í ar dhá funta dheag,
chuaidh anonn go dtí fáníl a bhí ionn a
cur isteach. Nuair a chur siad isteach
an bhó; sheasaigh sean-seárleis agus
tharraing sé an t-adastar díthe agus
cuir faoi na asgaill é. Fuair a chuid
airgidh agus tháinig ’na’ bhaile agus bhí
sa bhaile roimhe ó bhí
déarleis óg
athál mór ortha.
an dara lá aonaigh."
Athair buail buille beag do'n tslaitín
indiú arais agus dean
draoideachta orín
m
capaill domh. Ach a chailleach
beathac breágh
tusa mise isteach sa
Nuair a chuirfeas
faice bhain domh an t-adastar na mur
mbainidh ní fheicfidh tú a choidhche arais mé."
’un aonaigh agus rinne
Chuaidh
lámha
beathach breágh do sheárles. Chuaidh an
t-athair a mharcaidheacht air. Níorbh’ fhada
a bhí sé ann go dtáinig buachaill aníos
chuaidh an bheirt ’un margaidh
go dtí é.
ceannugadh searleis ar fhichid péinta. Bhí
an luthgháire ar an t-seanduine a’ fhágail

412
úna aríst," ar sisean. "Tá’n mháistreás a’ glaoch
aun ort, níor chuadhais insa n-áit cheart."
chuai’ sí tharnais farais a’ gcailín agus bhí beim
a’ tí insa tig istig sa níos agus bhíodar a’ cainnt
lé chéile. Do ghlaoghaig sí ar na cailíní ar fad
aun
d’fhiafrui’ sí dóibh duine ar dhuine ar
dineadar ao’ ní’ leis an ngreachaile.
bhuaileas-sa buile beag uirthe, dubhairt ceann
dis na cailíní, mar bhí sí a’ gáirí chúm."
téire agus leighis anois í," ar sisean.
Chuaidh a’ cailín farais a’ máistreás
chuai’ sí go dtí ’n leabaig agus dhin sí pé rud
a dhin sé agus d’éirig a’ greachaile cómh maith is
bhí sí riamh
Bhí go maith agus do tháinig an mhin abhaile
ansan i gceann dhá lá nú trí ’n-a dhiaig sin.
sise
dubhairt mo mháistreás leat aríst," a
aon rud a bheach ort dul chúiche ao’ ní’ bheach
ar éinne ghaibh ar bhó ná a chapall ná ar
dhuine. Bhí cráin age fear a’ tí agus bhí ’n
cráin breóite agus chuaidh bean a’ tí’ go dtí ’n
los agus dubhairt sí leis a’ máistreas é."

450
dubharadar go náireach a’ gnú dóibh gan dul
chúcha aríst agus d’imíodar soir fé’n ngaig
aríst agus dh’fhan duine ca fé thor i nArd a’
d’imig a’ fear eile fé na
póna (1) thíos
i agus
nghean [ndéin] soir lé línn iad a bheith a’
ó’n Aifireann do ghoibh sé suas
teacht amach
dubharadar go bin duine dos
tar geata
s
a thairrig a gcuid fola seachtain
na thúnaig
. Dhineadar maraga lé chéile, an
s lá ’ndiu
seisear fear a bhfeárr aca á leanuint ar
bhóthar a’ máma (2) suas a ghoibh sé agus do
cuireadar ’on dig é an seisear. Bhí
deabharamh ná raibh mór-dheabha air bhuatha agus
mor dhineadar aon talamh air. Tháin sé
’mach as an ndíg ortha agus chur sé breasal
ar na h-éinne ’ca gur chuir sé
nuas ar dhrochad abha na scáil iad. Sin é
nuair a chr-áil sé go b’é féin a’
Chuaisíneach thar Daingean aniar nár ól bainne
bó mháthar fhéin riamh.
[Deire fiteán 545].
(1) suas chuin máin ínnse i bpar bhaile ’n bhóthair.
(1)