237
Muic nuair a bhí an fhear leath bealaigh lei mar sín sí
siar agus fuair sí bás. Dona go leór," ar seisean leis
féin ag pilleadh abhaile agus ag innseacht an sgéir dá
bhean. "Bhuel," ars an bhean níl tada le déanamh agat
acht an bhó a chur chun an uanaigh.
Thomáin sé leis an bhó acht nuair bhí sé i
ngar don aonach leagadh an bhó agus bhriseadh a chois. "Bhuel
Bhí an cás i bhfad ní ba mheasa an uair seo acht ní
raibh arach áir. Thainic sé abhaile an dara h-uair agus
dinnis sé a sgéal. "Ó muise dona go leór," ars an
bhean nach mór an mí-ád bhí ort indiu ó thúis go dtí
dheireadh. Shuid an bheirt acu síos le hais na teireadh agus
thosuigh ortha ag gol go trom ag déanamh amach go mbeach
siad caithne amach lá ar na bhárach.
Tá tuithi na h-oidhche siúbhail fear breágh dóghamhai
isteach chuca agus dfiafruigh sé dóibh céard a bhí suas agus
dinnis siadsan dhó. "Bhuel na bíodh imnidhe uirrí béidh
neart airigid agaibh gan mhóill. I gcionn tamaill don
oidhche diarr sé leis fear an tíghe ag imirt cartaí go
teach eicínt eile. Ba fear de chuid an chruic a bhí
ann agus chuaidh fear an tíghe leis. Bhí siad ag imtheacht
gus ag síor imtheacht ná go dtainic siad chomh fada le síopla
mór agus chuaidh siad isteach ann. Bhí go leór daoine eile
ag mirt annsin freisin agus thosuigh an fear bocht ag

12á
gortha, gus amala tharin go leór.
chuid de mo mhuinntear eadar ’a chomaac,
chuidh i bhfearmnónnach, ’s cuid i dhtir cogain,
Tú
Acht tiocfadh ar ball le réiidteacht a’ tsireidh,
"Is buailfeadh go teann mo bhatha ar a’ bhórd.
Suidhfeadh i feomra, sgairtfeadh ar dhrain.
"Sé dubhairt sise liom, chuir gcaic ar a sgorm."
é
ghrortaí gan fuin a chur si ’n mo chionn
a’ bhean a dubhairt liom-sago gceannóchainn bó.
"Is gan ríos cé’n pholl a bhfuighfidh í lá nn
s mach h-ólfeiceanse fionnta de bainne go dco
T
Thá bhainne ggus an gho fáirsuigh le roinnt
Ag mhíá mín na gcuibhreann fiid bhean gan deór
rcht a’ bhean is fearr a bhéas leoimh, ’se is feárr
a gheobhas roinnt
Don earradh tá liomh ’sa tsean bhriste mhór.

359
déanamh lé ar mhéad is bhí dé athas
a
ortha.
Bhí lá aonaigh ann go geárr na dhiaidh
sin.
Lathair ma fhacainn tú mo chomhairle
"bhéarfaidh tú triafail péintaí ’un toighe
"bhéarfaidh tú duisín ar scor abith.
"a Dhia leanbh cá bhfuil mar thiocfadh
liom sin fághail.
bhuail buille dé shláithin draoidheachta
orm-sa agus déan bhó bhreágh bhainne
domh agus géobhaidh tú duisin péintaí dhriu.
Ach a chailleach bhain an t-adastar domh
seil a léigidh tú leis an fear mé.
ól
Eitean gt ar lean. ó eitean 1í.
"Ach a chailleach nuair a dhíolfas thusa
mise, bain domh an t-Adhastar súl a
léigidh tú leis an fear a cheannochas mé.
Chuaidh ’un aonaigh leis an bhó bhreagh

le báinidhe. "Anois a dearbhráthair," ar seisean má leigeann tusa an bhó an bealach sin arís acht marbheóchaidh mise í. Bhí an fear bocht
ag déanamh a dhícheall chun an bhó a chosainnt ó lámha an námaid.
Annsin aon lá amháin nuair a bhí an fear bocht as baile téigheann an bhó treasna ar an teórainn isteach go páirc an nfear eile. An dá luathas agus a chonnaic seisean í thainic sé ina rith chomh fada lei agus marbhaigh sé í. Ins an
tráthnóna nuair a thainic an fear eile abhaile bhí brón mór
air agus ádhbhar aige nuair a chonnaic sé an íd a bhí déanta
ag a dearbhráthair. lá ar na bhárach nuair déirigh an fear
bocht chuaidh sé amach agus thug sé leis sgian agus dfeann sé an croiceann di.
Nuair a bhí an méid sin déanta bhuail sé an croiceann ar a dhruim agus thug sé a aghaidh ar an mbaile Mór. Bhí sé ag imtheacht agus ag síor imtheacht ar feadh i bhfad.
faoi dheireadh luigh éinín ar an gcroiceann ag píocadh
dhó féin. Chuir an fear siar a láimh agus fuair sé greim ar
an éinín agus choinnigh sé é. Dimthigh leis píosa eile agus ba ghearr go dtainic sé chomh fada le teach ar thaobh an bóthair.
Chuaidh sé isteach ann agus an dá luathas agus a chonnaic an fear a bhí istigh ag teacht é rith sé isteach ins an t-seómhra agus buidéal mór uisce beatha leis. Ní raibh aoinne ins an teach
acht bean an tíghe agus dfan sise mar a bhí sí. Níor thainic
an fear a bhí istigh ins an tseómhra amach ar fear an

8
lir
."
351
sí chómh maith is bhí sí riamh. Seadh, bheir sé síos
a’ cróchar chuige agus thug sé dho é. D’fhfafraigh sé
de a’ raibh a go maith. Psé go raibh. "Tá dhá
n-athchuingi, le h-iarraidh ort anois," fsé, "g
tá súil agam go bhfaigheadh iad," "góbhair má
Fi fiadhaim é," g mac an feirmeóna
"Fiadfair," fhsé. "tabhair a’ bhó so d’airighthe
dhom," fhsé, "chun bainne. oileann sé dom gu
nuair a thagfaidh sí sa mhacha uair sa t-sea.
chtain, cruidtear í, ’fh é sin, "ag tá at brom-
ach lárach istig i mbolg a’ chapaill," Psé. "do
chapaill féin agus tabhair í - gfág ar a’ dtalamh
a n-aénacht leis a’ gcapall é sin," f é, "g
tabhair bainne síé dá bhliadhain do gu fág
ar a’ dtalamh é faidh a mhairfidh sé, "fé sin,
u
) oilfidh sé sin dom, agus beimíd ’ár bhfrthendó,
f sé, "chómh muar le h-aon bheirt a bhí ’n-a
bhfrenas riamh ar fuid na h-Éireann."
Geóbhair," fhsé. "Agus pós amáireach nó
umanothar í sin," é, "i ná bíodh sí aon
lá eile-sa tig gan phósadh agat," "posfaidh
mé," fsé. Seadh, dhin. Tháinigh sé abhaile
is thug sé dho iad san is gheallaim-se

542
Wuígheachán air nó go gcuirfí í leith gur -fhaing
stiore a bheadh air, i dhineadh sí seo amach
thaint
siúrálta nuair a faigheadh sí aon naochi go raibh sé
’n-a fhairyí ctrore críochnuighthe. Do chuireadh mise
ag aodhaireacht bhó lá dosna laéthannaibh g
ní rabhas ana- chríona- do bhíos tímpal agus
o’fhéidin
naoi mbliadna - is maith a’ dóig, liom ná rabho
aon lá de’n deihmheadh bliadhain, g - bhíos, tímpall
i mí do’n deichmheadh bliadhann do thuiteas
im’ chodla ag gabháil dosna ba g - thuiteas
im’ chodla lá fuar go leór agus do chasas mala
"garbh a bhí im’ láimh agam, pé úsaidh a bhí
agam le dinamh de - do chasas tímpal mo
sinn é agus do luígheas isteach a scairt chuilinn
deas trim agus do bhí mo chúl sa t-sioch i mh'ag
aidh sa ghréin is ní raibh breis de’n ghréin ann
do thuiteas im’ dhúbha-chodla i do tháinig
mh'athair fé dhéin na mbó is ní raibh aon
thuairisg orm-sa. Ghlaodhaig sé agus do ghlaodhaig
sé agus n’fheadar-sa an í an ghlaodhach a dhúisig
me, do dhúisíos go h-áirithint é agus do chonnac
tamall slíghe uaim é agus do chuaidh ná ba i
n-áit éigin bunoscionn nár thos

ag
117
í ní dheacha mé amach ariamh gan Sgian mhaith
a bheadh in mo láimh. Bhí an sgian in mo láimh ar
fead an ama. Ach san am a dtáinic mé
anuas céard a d’feicfhinn a ghuil tharamh ach
girrfiaidh nach rabh air ach trí chochaí. Chaith mé
an sgian leis bhain mé leat choch dhó. Agus
i gcreidhtheá céard a bhí sgríobhthaí ar a
ceathramh. Mhil ’fhios agam lan Rí. Bhí sé
ar a ceathramh go glan gardilge,
Ssgríobhthaí
t-athair ina buachaill bhó ag m'athairsa
go rabh
do dhearg míle éitheach? l an Rí.
tú
Ó thug
an deóul is breághaidhe a bhainnic mé
is tú
ariamh. go mairidh tú do gheall i mac na
baintrighe. Tá súil agam go mbeidh tú suas lé
do ghealladh. Ó tá sí agat go mo cheart
inneóin inár eirigh sí leat sé. Thug sé
abhaill é gid nach mórán Ríméid a bhí aige
ag is pósadh é fhéin 'inín an Rí. Chaitheadar
Seacht n-oidhche i seacht lá ar fleidh ar feasta.
ach ina dhiaidh sin bhí an oiread gráin aige air
sgur chuir sé ar an taobh a bhfuidhe uaidhe
dá chuid talamhna fré chéilí é. Níor mhair an Rí

145
ream 375
fiteán 33s.
an dearg dhálaigh
Well bhí fir an-láidir a' ainní annseo in Éirinn
fadó a dtugfhach muid na fiannaí Éireann as
agus tháinic mac an dearg dhálaigh as an móréigh
tháinic sé cucú lá nó go bfeicfheath sé cé’n
spreachadh a bhí anntú agus bhí ’fhios acú-san
go rabh sé a teacht í dubhairt siad lé chéilí go
mba ceart dofha féachaint lé plean eicínt a chuir
air. 'Séard a rinne siad annsin fuaidh goll fuaidh
sé ina buachaill bhó, dubhairt a mhathair leis.
Anois a ghoill sí a bhuachaill mhaith sí cúmhdaigh an
tarbh go maith. Alngll a mháthair í goll sé déanfha
mé mo dhithcheall. Deil anois bhí déanfha mise
cháca bhí. 's chuirfhe mé an greigeal ann istigh.
mur bhí ’ní fhéidir sí nó má tá sé in ann a
cangailt. Bhí is maith an ghiarán atá aige.
cuirfhe mé Conán bhí insa gcliabhán ina leabhai
iní fhéidir lóí nó gheobhfha sibh an bhuaidh air.
bhí go maith iní rabh go h-oic is geárr go dtáinic

244
é.
Ag ita béilidh
Bhí se de ghrás ann ins an tsean-aimsir daoine
a ’bhressáil. lé biadh ’ithe, agus ní íosaidig a ndóthain
mar ndianfaí iad a phrasgál mar sin. Nuair a bhíodh
lucht oibre, chuir i gcas, ag athair an sgéalaí, déarfadh
sé leó nuair beidís as dul a catha béilidh - "dian-
aisí súch anois, agus ithisí ur (bhur) sách!" Bhí úncail
mór an sgéalaí sa teach lá, agus nuair bhí sé ag dul
ag ithe a dhinnéir dúirt athair an sgéalaí leis:
"Din (dinns go súch anois, agus céad fáilte, nuair
íosas tú do dhóthain de bhóilí ar fóna."
Agus d’fhreagair seisean é mar leanas:
"Súch Dé is Muire dhuit,"
sho méadaí Dia chuile shórt ar feadhus agut."
feóil bheó, daoine slán.
Chach bhó is lóchán.
s.
a
Na trí nídh is fealltúa:
caora fhómhair, bean domhnaigh, fear breagh gach
aon lá.
mealltúla (?)

93
deir colmeille lioimh.
chleimeadh sé an t-abhrón seo ag na h-athair.
fadaí ó dubheamhaigh
é
deir cholmeille leoingo h-lfrionn go bráth nach dteigidh
feal.
Nucht a’ tsaidhbhris go gceileann siad a bhfairt mhór
le dia
Nach mór a’ tabhaiste de dhuine ar bith a dearnadh
’riamh
bhireadh a chruinnuughadh agus choinneochadh as fárrthas é.
Té
Tréigh mé lucht a’ bhearla agus buchlaí brogh.
Tréigh mise an méidh sin mar geall ar mo ftór.
Mar i h-umhail go mbéinn ’s no chééid-fearch maidin
chuin cheodach
sinne ag éisteacht le géinneach ar fealbhán deas bó.
Tí
d’imthigh mé mar d’imtheochadh mo ghuidh agus mo ghuc.
d’imthigh mé mar d’imtheóchadh fueachta ó’n gréin,
d’imthigh mé mar d’imtheochadh fháinní ’n lae.
mar bhéinn ar oilean a’r thiocfadh thuile orin a’s
báithfidh mé.
2