anuas ar an gclaidhe chun suaimhneas a thógaint.
Nuair a dhein sé é sin do cheap sé gur airig sé rud éigin ag déanamh fothraim istig ann. D'oscail sé an cómhrainn agus do bhí cailín áluinn istig ann. D'eirig sí amach as an gcómhrainn ach níor labhair sí in-aon-chor.
Do labhair sé léi ach níor fhreagair sé í in-aon-chor. Do chuir sí a lámh siar ar chúl a chinn agus do chuir sí in [?] do rud éigin a thógaint as chúl a cinn.
Do chuir sé a lámh ar chúl a chínn agus do thóg sé amach biorán gruaige abhí ann. Do labhair sí leis ansan agus d'innis sí dho ansan gur inghean duine-uasal í agus go raibh sí breoidhte sa leabhaidh agus gur tháinig na daoine maithe agus gur thógadar í agus gur fhágadar seana-iarlais 'na h-ionad agus do mbeadh sí ag dul thar-n-ais go

Bhí bean ina cómhnuidhe i Sráid Eoin, tamall gearr ó'n lios ar a dtugtar Collier's Fort. Bean Uí Niallagáin b'ainm di. Bí beirt inghean aice agus triúr mac. Lá amháin tháínig fear, stróínséir go dtí an doras cuíche. Bhí culaith éadaigh dubh air. Do labhair sé léi."A bhean chóír," ar seisean, "ní éireochaidh leat coidhche do chlann do thabhairt suas anso."Annsan d'imthigh sé leis féin agus tamall ina dhiaidh sin d'éirigh Máire, an inghean ba shine abhí aice breoidhte, agus niorbh fhada eile go bhfuair sí bás. Igcionn bliadna nó mar sin chuaidh an cailín eile Siobhán amach lá, agus nuair abhí sí sa ghort inaice leis an lios so shleamhnuigh cos léi, thuit sí is ghortuigh sí a glúin. Nuair do tháínig sí abhaile chonnaic a máthair go raibh rian cruidh capaill ar an nglúin.B'éigean di an leabaidh do thabhairt uirthe féin ach ní ag dul ibhfeabhas abhí sí ach ag dul in olcas in aghaidh an lae. Bhí sí cómh foirbhthe sin go raibh an mháthair cinnte nábh í féín a bhí ann in aon chor ach iarlais éigin. Sa deire fuair sí sin leis. Ach mhair na buachaillí. Tá duine acu beo fós ach tá sé ait beagáínín.

2: Tá lios eile ar an dtaobh thuaidh de sin, é inaice tighe Sh. Uí Phrindibhil. Deirtear go mbíodh ceól sidhe agus uaireannta daoine ag gol le cloisint ann fadó. Thug na sídheóga bean ó'n Mináird Thiar, leo isteach ann uair agus d'fhágadar bean eile (iarlais) 'na hionad. Bhí amhras ag mnáibh an bhaile gur mar sin a bhí--chuadar isteach 'na tig lá, dheargúiodar bior iarainn sa teine agus bhíodar chun í dhóghadh nuair a theich sí agus tháinig an bhean eile abhaile.3: Tá lios eile ar an Eaglais in aice tighe Dhonnchadh Uí Ghailleabháin. Bhí bean ar an mbaile --tá sí caillte trí fichid bliain, agus dob' iongantach an t-amhránuidhe agus rinnceóir í. "Nell Bhán" a h-ainm. Chualaidh sí an ceól sidhe istig sa lios seo oidhche agus thug sí an oidhche ag éisteacht leis. Deirtear gur rínnc sí in éinfeacht leis na daoine maithe , agus gur fhoghluim sí an ceól sidhe uatha. 4: Ta lios eile ar thalamh Mhicil Mac Gearailt timcheall le ceathrú mhíle ó thig Sheamuis Phrindibhil. Ana ghairid do thig an Ghearaltaig leis. An déanamh ceadna air agus tá ar na liosanna eile.

Mrs S O' Sullivan Derrinid tells of a girl who was at school with herself about sixty years ago now named Máire Bhán Ní Dhonacú who used to visit a lios near their own home but she would always maintain it was a wonderful place & she used be there from time to time minding a child for the daoine maithe.
Finally she got epileptic fits and her hands turned it and her speech left her & she spoke only Foota Fatha talk for a long time till the Parish Priest cured her with prayers & Masses and she went to America afterwards.
But before the Priests visit her Mother thinking she was an Íarlais placed her on a shovel of red hot gríosach. When this suffering was over she said "Mama you'll pay for that".
And all the neighbours knew Máire kept company with the daoine maithe when Mama died in a few weeks' time.
This happened near Gortnabina Bonane, Kenmare Kerry School 6 decades ago.

a good part of each day in a paddock with a fierce bull. It was an every day sight to see her scratching the bull's horn, with her arm thrown affectionately about his neck. No three men in the district would be willing to enter the field in which this bull was, so fierce was he, yet the iarlais was his master. (This story I used to hear at the fireside but I am certain that I have lost a good portion of it. I remember distinctly those portions in inverted commas for I believe they were specially stressed by the narrator). Compare Ethna Carbery's "I met the love talker one eve in the glen".
All the above, under this heading - Local Traditions etc" as far as last source quoted, is from what I remember to have heard when a child in Tiob. 'Ar.
In the "Proceedings of Royal Irish Academy", Vol. 35 (XXXV) Section C. Nos 10, 11 and which I have studied since I sent in Cuid I, there is an article by T. J. Westropp on Aonach Cairbre, Sidhe Asail etc. In this article the contributor deplores the vandalism which wrecked and destroyed the figure-of-8 shaped fort on the site of the Aonach and wholly ascribes that destruction to the ravages of house-builders and road-makers. The following from Pat Allen, already listed as a contributor, may throw a little further light on the manner in which the "carn" was destroyed.
"There was plenty of gold in Ireland, and be sure it

istig de'n claidhe ag caint.
Dúbhairt ceann aca "buachaill rathmhar iseadh an buachaill sin a chasadh orainn aréir" ar seisean "mar cailín maith iseadh an cailín sin" "Ach" arsa ceann eile "ar nóin ní'l sí ábalta ar chaint" "Seadh" ar san ceann eile "ach tá bíorán gruaige ar an dtaobh thiar dá chluais agus dá mb'áil leis é sin a bhaint de do bheadh sí ábalta ar caint.
Ní túisge abhí an méid sin ráidhte aige ná gur rith Seán abhaile agus do thóg sé amach an biorán gruaige abhí ar an dtaobh thiar dá cluais agus do thosnuig sí ag caint leo.
D'innis sí dhóibh gur inghean duin-uasal í agus gur buaileadh breoite í agus go raibh sí sa leabaidh ach annsan gur thóg na daoine maithe í agus gur fhágadar sean iarlais na h-ionad.
Dubhairt an buachaill ansan go mbéarfadh sé abhaile chun an athair í. Chómh maith

Bhí bean de mhuinntir Thuama na cómhnuidhe in Gort na Sgairte timcheall seasga bliadhain ó shoin. Bhí sí pósta le fear darb'ainm do Seán.
Buaileadh breoite an bhean, agus bhí sí sa leabaidh ar feadh abhfad. Fé dheire chonnaic an fear nár 'bhí féin a bhí ann in-aon-chor ach sean-iarlais éigin. Bhí saghas bean feasa in aice na h-áite agus chuaidh sé cuichi sin chun comhairle d'fhághail uaithe. Dúbhairt sí leis dul abhaile agus sluasad d'fhághail agus é a chur isteach sa teine go dtí go mbéadh sé dearg agus í a bhualadh sa drom leis.
Chuaidh sé abhaile agus chuir sé an sluasad sa teine. Bhí an bhean ag faire air. Nuair a bhí sé dearg, rith sé síos sa t-seomra. Léim an bhean as an leabaidh agus amach an doras léi.
Rith an fear amach ina diaidh. Bhí cnoc ar an dtaobh thiar de'n tig agus bhí lios ann. Suas ansan a chuaidh sí agus an fear na dhiaidh.
Sar a shroiseadar barra an chnuic d'éirigh leis an buille a thabhairt dí sa drom. D'imthigh sí as a radharc ansan agus tháinig a bhean féin amach as an lios cuige agus shiubhail sí leis abhaile agus mhaireadar go suaimhneasach 'na dhiaidh san.

an tsagairt d'feiscint. Dubhairt an sagart go gcaithfeadh sé dul go dtí an sagart i mBaile Bhúirne agus páipéar d'fhagháil uaidh. Soir leis an mbuachaill bocht go Baile Bhúirne. Shrois sé tig an tsagairt. Bhuail ar an doras. Tháinig an cailín aimsire amach. "Tá an sagart i gCorcaig indiu" ar seisean. "Dia linn" arsan buachaill "Caithfead pósadh amáireach agus tá páipéar uaim." Bhí Eoghain Ruadh istig. Tháinig sé amach agus dubhairt leis an mbuachaill go dtabhairfeadh sé féin páipéar dó. Seo é an rud a sgríobh sé"Is fada dhó thiar i n-iarthar Éireann
'Da ceamalach chiar gan ciall gan éifeacht
Gairim chughat siar, is beidh Dia go réidh leat
Ach ceangal an Diabhal le h-iarlais éigin."Chuaidh an buachaill siar go Cíll Garbháin agus thug an páipéar do'n sagart. Nuair a chonnaic an sagart an páipéar, phós sé láithreach iad. Chomhnuigh mo dhuine i m Bonán ar feadh bliadhanta 'na dhiaidh sin.
Fuaireas an dá sgéal seo ó Seá Ó Tuama, Gortleathárd, Cíllgarbháin, Co. Ciarraidhe, Aos: 61 bliadhna

She was brought back to Tipp. The boy received a reward in money which paid his passage to America.(2) Miss O'Connor next-door neighbours are the Dempseys - Aiden Dempsey fear a' tige. The following is sub rása: Aiden Dempsey had an elder brother Con and incidentally the first-born.
It seems the baptism of the child was postponed so that the mother could take full part in the feast that was planned in onóir na h-ocaíde.
Something in the behaviour of the child led them to think he was but a substitute an iarlais - Miss O'Connor says she thinks it was how the child went suddenly very cross and crankey.
They brought him and dipped him in Cooland (?) well and finally 'put him out in a shovel'. This was to place the child on a shovel outside for his rightful owner to come and claim him.
The aforesaid Cornelius died at the age of four.(3)And here is a good example of fairy activity. There was an old lady called Peggy Kirwan

as an leabaidh.
Amach an doras léi ansan agus an fear 'na diaidh. Do bhí páirc ar chúl an tighe agus do bhí lios ann. Suas ansan a chuaidh an sean-iarlais agus an fear 'na diaidh i gcómhnaidhe.
Sar ar shrois sí barra an cnuic ámhtach d'eirig leis an buille a thabhairt dí sa drom. D'imthig sí leis isteach sa lios. Chuaidh an fear abhaile dho féin ansan.
D'fhan Seán san áit sin ar feadh seachtmnaine agus do bhí saoghal breágh aca ag ithe agus ag ól agus ag déanamh aoibhnis agus ansan dubhairt sé leó go mb'fhearra dho bheith ag diriúghadh ar an mbaile. Chómh maith do dhéin.
Do bhí áthas an domhain ar an máthair nuair a tháinig Seán abhaile cúiche airís.
Do bhí an slaitín draoidheachta aige airís agus do bhí saoghal breágh aca mar dá dteastóchadh aon nídh uatha ní raibh le déanamh ach ach an slaitín draoidhceachta

maith do dhein.
Do bhí ionghnadh an domhain ar an athair mar cheap sé gurbé a chailín féin abhí sa leabaidh i gcómhnaidhe.
Do bhí sé ana bhuidheach do Sheán i dtaobh a chailín féin a thabhairt thar-n-ais cuige agus do chuir sé iachaibh air Sheán fanamhaint aca.
Do bhí sé ag chuimhneamh ansan ar cad a dhéanfadh sé les an-sean-iarlais. Do bhí saghas bean feasa in aice na h-áite.
Do chuaidh sé ag triall uirthi agus d'innis sé an scéal go léir dí, conus mar a buaileadh a inghean breoidhte agus go raibh sí sa leabaidh.
D'innis sé dí ansan conus mar a tháinig a inghean thar-n-ais cuige agus gur cheap sé gurbé a inghean féin abhí sa leabaidh feadh na h-aimsire go léir, go dtí gur fhuascail an buachaill é agus theastuig uaidh a fhághail amach conus a

his mother. There he searched the girl's hair and found the "brorán suan" which the fairies had placed there, and the girl began to talk.
She told them she had been sick and the fairies sstole her away, and she said to the boy "you must bring me home tomorrow to my own people"
Next day they reached the house of the girl, the boy told her to stay at the gate and hold his horse while he went in.
He began talking to the girl's mother and she brought him to the room where the sick girl lay.
She thought it was her daughter that was on the bed, but it was the iarlais the fairies had placed there when they took her daughter.
They were not long in the room when the girl disappeared.
The woman began crying and called her husband saying the boy had stolen her daughter.
The boy said it was not her daughter that was in the bed but the

ar mhacaire luim
Agus ar thaobh cnuic lá gréine do bhain sí aga de'n ghaoith"
(Dark-bay horse)
(3) "Each ciar nár iarr í ghearradh le spur
Agus do striarfadh sí srianta le racha do chos
Iarlais ó'n iarthar do thug fé i loith
Do thug sí an fiaille ó'n sliabh nuair a coradh na coin".
(Black horse)
(4) "An each gearra-dubh ná ceapadh-se gur púca í ar sliabh
Ach each caol geanmnach a chasfaidh go h-umhal le sriain
Thag sí aga léi ó Eacaill na Mumhan na diaidh
Ó leacht an Chalaidh go dtí Daingean Uí Cúis í siar"

1
Mo mhallacht dhuit a mháthairín
Do cheangail mé go h-óg
Do cheangail mo leith h-íarlais
Mar gheall ar cúpla bó
Geibhfaidh sibh agus croithfidh sibh
Déarfaidh sibh sé fós
Go mairidh go deo do shean dhuine
Agus d'fágfadh buachaill óg
2
Chuadas sa go Corcaig ag d'iarraidh leith staoinibh
Phíopaí Tobac agus clárach á chárrann
Ag mo teacht abhaile go h-athtuirseach brónach
An biadh a bhí ag mo sean duine nó Rósta le h-ógach Curfá
Ó Mhuise shean - duine leat sa ní gheobadh sa
Ó mhuise a shean duine leagadh

Iarlais - an encumberance, ( weakling )
Ínse - low lying land along a river
Ladhar - fistful
Leanbh - child
Léasad - beating
Loipín - old shoe or stocking
Laipín - web of duck or goose
Lorga - a shin or long hill
Losad - kneading board
Luachair - rushes, sedges
Lúidín - little finger
Lug - hollow
Lúibín - little loop
Liobar - hanging lip
Leipreacán - fairy (shoe-maker )
Mhaise - well, indeed
Meadhrán - megrim or dizziness
Méarog - a coil of súgan
Meigioll - goatee

(continued from page 131)weather of March, the last three days of which were known as "old Riabhach." The cow survived these bad days and seemingly was assured of a new lease of life. She cocked her tail, threw her heels into the air, and shouted "Braidhm for old Riabhach." The March WEATHER however, borrowed three days from April and skinned the old cow.(Sin an sgéal mar a bhí sé ag mo mháthair. Tiob. Ár.)
Ruchánaidhe - a big long fellow. (Tiob. Ar.)Gobachán - a boy or girl who has too much talk. (Tiob. Ár.)Clabachán - a "mouth-almighty" (Tiob. Ár)
Clabaire - the same but not quite so bad. (Cromadh)Iarlais - a delicate or good-for-nothing woman,a Básachán of a child. (ó an sagart paróiste)Plubaire - a stout-faced child, rather prone to blubberingGeab - a lot of childish talk.Kimeens - tricks
Bachaillínin the phrase " you are going to play Bachaillín" said to boys when they were going out hurling. (P.J. Walsh V.S. Croom)
Súchna= ál, scuaine - ag trácht ar chat go bhfuil ál mór puisíní aici deirtear ig Cromadh go bhfuil súchna aicí.
Bárr leiceán deirtear i mbéarla BAUR-LEKAUN sa chaint:- "tá mo chroidhe i mB., " sé sin le rádh: "tá buaidheart orm."
Bachalldeirtear le duine go bhfuil sron an-fhada air: "Sin bachall air."

Focail Gaedealacha imbeulaibh na ndaoine fós san gCeanntar seo 1938 (ar leanúint)
Caisreabhán - Cnobalach - Ciseach - SíománaidheBuachalán - Leadhb - Creacail - BochtánSgolb - Bórach - Iarlais - SleathGáirdín - Cumar - Maca - CliabhánRéidh - Comar - Piseóg - MeigealSúgán - Gobalach - Stuaca - RothalTuartóg - Meitheal - Míaróg - SciathógSrathar Fhada - Pus - Cráin - SopCeannabhán Bán - Cúb - Ó Faire go Deo - TómhaisínFeircín - Dúirnín - Bóthairín - EóisSpainsil(?) - Nóinín - Móinteán - SmidirínBogán - Múnlach - Cró - BláthachFalaig - Fionán - Gaisce - GrafánCróitín - Ceartuig - Criocán - CnapFéirín - Tuilleadh - Spart - GeansaíRáméis - Glogar - Smuilc - Púca peillTrí na Céile - Misriún - Gabhalóg - CabaireLóipín - Tuflais - Crúibín - PáinseánSteiling - Seodh - Plásán - LáithreánRéidhteóir - Scathán - Craobh - Dia LinnMar-i-Dheadh - Balc - Peic - BothánCipín - Coisín - Mustar - Ceitheirnach
( AINMHIDHTHE AGUS EÍN )Ciarsach
Gobadán
Banbh
Gabhairín ReoidhCéis
Gearrcach
Piscin
Ciaróg
Stailín
Siobhán an Gharraid (?)

Taoschán
Tiobán
Taoibhín
Triompallán
Tadhg a' dá Thaobh
Toice
Talamhaidhe - low-sizedGobadán - an inquisitive person
Gobán
Gaisge
Griofán
Gioballach
Gabhairín ruadh
Gabáil - armful
Gríosach
Grannóg
Gabhalóg
Gaistín - trap
Geadach - white-backed cow
Glaise
Gluggar
GobaireLaincis, Lóipis
Lubar
Lubarnach - untidy
Leipreachán
Leadaráineach - slowIarlais - sickly child
Iompar - handle of ciseán
Iomparán - awkward personMáire Ní Ógáin - óinseach éigin
Meitíní
Mí-ádh
Meiteóg - pinch
Meitheal
Meigiol - Mullachán
Mortais
Maol - MustarachRaitheanach
Rilleóg - Réidh
Rothall Rantaí