Bailiúchán na Scol

Bailiúchán béaloidis é seo a chnuasaigh páistí scoile in Éirinn le linn na 1930idí. Breis eolais

Scag na torthaí

Torthaí

749 toradh
  1. Drom an Uair agus Tógáil na nDaoine

    CBÉS 0295

    Leathanach 012

    Drom an Uair agus Tógáil na nDaoine (Fíor)
    Bhí sean-bhean i gCléire fadó in aimsir Drom an Uair agus Máire Ní Shéaghdha (mhair sí i Lios-a-Móna) ab’ainm di.
    Nuair a bhí sí tímpal meadhan-aosta sgiob an dream seo leó í. Bhíodar go minic istoidhche i dtigh. Oidhche amháin dá raibh fleagh aca i dtigh san Oileán, tímpal meán-oidhche, bhí muintir a’ tighe ‘na gcodladh i seomra in aice na cistinne, ach bhí dream an uair do-fheiscithe. I lár na hoidhche tháinig bean a’ tighe go dtí an chistin i gcóir deoch agus nuair a chuaidh sí treasna na cistinne do mhothuigh sí pian ‘na glúin agus chuaidh sí go dtí an leabaidh agus d’fhan ann. An lá ‘na dhiaidh sin tháinig “Máire Ní Shéaghdha” agus dubhairt gur í féin a chaith fo-chupán léithe mar dá gcaitheadh aoinne eile é bheadh sí níos measa, agus dubhairt Máire go mbeadh sí maith go leor ach trí braonacha d'uisge bó riabhach do chur air. Do cuireadh an bhó riabhach isteach sa stábla agus bhí sí ann ar feadh naoi lá gan aon uisge a dhéanamh.
  2. Réamhrá

    CBÉS 0299

    Leathanach 199

    Nuair a thosuigheas ar an bailiúcán seo a dhéanamh trí bliana ó shoin bhíos ag múineadh i gCnocbuidhe. Anois táim ag múineadh i Doire Clathach sa paróiste céadna : Drom Dháliag. Dá bhrígh sin tá béaloideas an dá cheantair, no cuid de ba cheart dom a rádh bailighthe sa cnuasach so agam.
    Bhí cuid de bailighthe agam fein le roinnt bliana ó 1928 agus bhí an t-ádh liom an uair mar bhí bheirt sean daoine atá anois ar shlighe na firinne n-a gcómhnuidhe comhgarach dom. Bhí togha agus rogha na Gaedhilge aca agus gan act beagan bearla agus is iomdha sgeal a fuaireas uathu i nGaedhilg. Baineann siad le Dromdháliag, Ros Cairbre agus Tig Molaga agus tá an cuid is mó díobh sa leabhar so.
    Is ar a luighead dom mo bhuidheachas a chur i gcéill do Dhómhnall o Drisceoil Leathanac, agus Mícheál Mac Cárthaig Drom Fhosta, Dromdháliag a chabhruig go mór liom cun an bailiúcáin seo a dhéanamh. Tá an bheirt aca go beo bríoghmhar fós cé go bhfuil
  3. Reilig Dhromdháliag

    CBÉS 0300

    Leathanach 303

    Maidir le Roilig Dromdháliag is mór an méid cur síos atá ag baint leí i mbeal-oideas na sean-daoine.
    Dubhairt mo shean-athair liom gur Órd Manach a thóg an t-sean theampall atá le feiscint fós i lár na roilíge, agus go "nglaodhtaí" ar an dteampall san gach 7adh blíain sa Róimh.
    Tá dhá chloich le feiscint fós laistig de gheata na roilige. Deirtear gur goideadh íad oidhche agus gur tógadh go Ros íád, ach má tógadh, bhíodar thar nais sa bhall céádna ar maidin. Is ón dá chloich seo a gheibheann an sráid-bhaile a h-ainm agus tá drom talmhan taobh thíar de - Drom-dhá-liag - "The back of the Two Stones".
  4. Tiarnaí Talún Chill na Martra

    CBÉS 0337

    Leathanach 381

    Bhí mor sheisear nó ochtar tiarnaí talún sa paróiste seo sar ar cuireadh as iad, agus níor chónaig éinne acu ann. Seo mar bhí na bailte acu. Ba le Massy; Gort na Binne, Doire Finín, Leac Mór, Cathair Céirín, Inse na hAmhraí, Dromónaig, agus Drom a Garaidhe. Ba le Doctúir “Baldwin”; Réidh na Rí, Gort an Imil, Cloch Adhnadh agus Rathúna. Le Bárters an Leac Beag agus Doireach. Le Jemmet Brúin, ministéir a bhí thall i Shasana agus ní fhaca riamh na baill gur leis iad; Lios Buí agus Ath na Chunna. Le Ministéir Grey; Ceann Droma, Cathair Daithí, Na Cúla, Doire na Tocair, Cnoc Sathrainn, Gort an Eadain; Cill na Mac Óg, Doire na Ceartan, agus Na Cluainte Cearta. Le Cornwall; Baile Uí Bhuaig. Le Hays Cnoc Ruadh agus Cluain Clúd. Le Galgey Caol Fuinsion, Drom Réidh agus Sean Baile Seáin, agus le ….. Brothán agus Dún Dá Radharc.
    Bhí na Tiarnaí talúnann sar ar rugadh an duineis aosta sapharoiste,agus tá beirt nó triúir ós cionn naochadh bliadhna ach sé
  5. Talamh Iascaigh

    CBÉS 0426

    Leathanach 166

    nó rith ar chuid acu agus an taoide tanaighe.
    Bhíodh Seana Dhiarmuid ag tabhairt na n-iasgán ó'n nDaingean i gcliabh ar a drom leis cun baidhti iasgaig bhíodh an tiasg go flúirseach an uair sin agus ní raibh na h-iasgáin annso thíos aig an gCorainn mar atáid anois. Bhíodh Diarmuid a dtabhairt leis i gcliabh ar a drom agus á gcur i dtaisge thíos annso. Lá agus é Bun Cala aniar buail Donnchadh na leathóg leis. Lá ana bhrothallach a b'eadh é. "Tabharfa' mé pingin duit ach an cliabh so thabhairt go Tráigh - Bheag dom," ar seisean le Donnchadh. Ní raibh a thuile air. Thóg Donnchadh an cliabh agus chuir ar a dhrom féin é. Fear mór láidir go raibh goile trír aige a deiridís a b'eadh Donnchadh. "Tabharfat' mé pingin eile dhuit má thugann tú mé féin in aoinfeacht leis an gcliabh," arsa Diarmuid. "Diabhal teip" arsa Donnchadh. Chuir sé an cliabh ar an gclaidhe agus suidh Diarmuid anáirde air. Nuair tháinig sé go barra Baile'n tSagairt, "Ar son Dé ar seisean é, "gaibh anuas tá na braighideáin ag gabháilt síos tríom' ghuaile."
    Cun deargán mór a cheannach a bhíodh an phingin uaidh. Ní cheannóchadh sé aon deargán ach ceann mór. Bhí sé lá agus ní raibh ach leathphingne aige agus chuir sé dúil i ndeargán mór ach ní bhfuigheadh sé gan an phingin é. Cuir sé an leathphingne mar éirnist ann agus seo abhaile leis, pé áit thiar i mBun Cala go raibh bothán
  6. Scéal Eile

    CBÉS 0461

    Leathanach 314

    Sgéal eile
    Ó Chormac Artúr, Doire na gCathrach, an Neidín d'airigheas an sgéal so: -
    Is dóigh liom gur in aimsir na bhFiníní do thuit an scéal so amach. Bhí a lán daoine an uair sin ar teicheadh ó na póilíní agus bhí beirt nó triúr i dtigh Chormaic oidhche áirighthe agus bhí [a] fhios aca go raibh a gcompánaigh i dtigh eile i nDrom an Easaigh i Neidín. D'airigh na fir i nDrom na gCathrach go mbeadh na póilíní ag Drom an Easaigh an oidhche chéadna agus chuireadar teachtaire -bean- go dtí Drom an Easaigh chun innsint dóibh gan fanacht ann oidhche eile ar eagla go
  7. A Hidden Treasure

    CBÉS 0461

    Leathanach 602

    Long ago, when the White Boys flourished in Ireland one of them lived in the townland of Kilpatrick. The Red Coats were always on pursuit of the White Boys and any one they captured they killed.
    One day one of the White Boys was walking between the townland Gortalassa and Kilpatrick at a place called Drom when the Red Coats saw him. This White Boy possessed a bag of gold. The Red Coats ran after him and succeeded in capturing him some where about Clady Cross.
    When the Red Coats searched him for the gold they could not find it and it is said, ever since, that he must have hidden it some where between Drom and Clady. Many people tried for the gold since but could not find it.
  8. Scéalta Crábhaidh

    CBÉS 0466

    Leathanach 339

    tharraingt chimíl sé a bhrollach leis an bhfuil a bhí ar lámha agus ar chosa Íosa. D'fhan an dath dearg ar a bhrollach uaidh sin amach. Ní marbhócadh duine ar bith an cros-gob.
    Fadó ní raibh aon Rí ag na h-eanlaithe agus dúbharadar go ragaidís ag eitilt agus an éin a eiteall ana aoirde san aer gurbh é sin Rí na néan go léir. Do chuadar ag eitilt go léir san spéir agus chuaid an droilín ar drom an fhiolar agus nuair a bhí an fiolar ana aoirde san éir do sgread sé amach:- "Is mise Rí na néan." Ach d'eiteall an drólín as drom an fhiolar suas i bhfad níos aoirde agus dúbhairt se ní h-eadh "Is mise Rí na néan."
  9. (gan teideal)

    Tamall roimh theacht Cromail go h-Éirinn bhí fear gurab ainm dó Séamus mar thaoiseach ar na Súilleabhánaig.

    CBÉS 0468

    Leathanach 001

    Tamall roimh theacht Cromail go h-Éirinn bhí fear gurab ainm dó Séamus mar thaoiseach ar na Súilleabhánaig.
    Bhí a chaisleán ag Drom Mór agus bhí a dhearbhrathar curtha faoi i gCaisleán Dún Chiáráin a bhí comhgarach do Drom Mór.
    Bhíodar araon pósta acht bhí bean an-álainn ag Séamus agus do shanntuig Antooi í – bé sin ainm an fhír eile .
    Oidhche amháin tháinig sé ; mharbh sé a dhearbhathar Séamus agus chuir sé d’iachaibh ar an mnaoi dul leis go Dún Chiárán agus bheith mar
  10. The Landlords

    CBÉS 0493

    Leathanach 379

    Jack Tom and Jack Davy live in Caher[?] The ruins of this cabin where the seven widows lived is still to be seen (half the walls are there and they are covered with moss. Of scraws and sods the cabin was made and there is light seen there often.
    (d) The Cahills (Danny Cahill) of Daile Deag first lived in Drom Ruagh and they were evicted and they got a [?] in Jerry Jame's land.
    (e) Davy Cahill's father was evicted from Dick Lane's place in Cnoc Cúl Cior.
    (f) Martin Flanagin was evicted from Drom Ruadh quarry (neir the quarry) and his present farm in Daile Deag was given to him.
  11. Hedge-Schools

    CBÉS 0550

    Leathanach 235

    4. In the townland of Barnane, parish of Drom, Co. Tipperary lives Mr. Joseph Hennessy. In one of his fields there is a bridge. This field is on the side of the road. Nearly a century ago beside this bridge there was a hedge school. A man by the name of Tom Smith taught there. He lived in Drom village. The school used be carried on in a little thatched house. This man always taught there. The childrens' parents paid the teacher. Writing and reading were the subjects taught. No Irish was taught or spoken. Between every three or four scholars there was a book. Writing was done on slates with slate pencils. Others had pens made of quills. They had ink of their own in bottles. The bottles were tied to their waistcoat pockets. Planks supported on stones were the seats. They had no blackboard. They used to have great preparation for St. Patrick's Day making crosses out of rushes.
  12. Hedge-Schools

    CBÉS 0550

    Leathanach 236

    2. Long ago schools were different from what we have now, they were called hedge-schools. There was one in a field belonging to John Costello in the townland of Kilvilcorris, in the parish of Drom, Co. Tipperary. It was under a bush in the open air. Mr. Shaughnessy was the teacher's name and there was also another teacher in it whose name was Mr. Cahill. They were both belonging to the parish of Drom. Sometimes the teachers would go around to the farmers' houses and teach there and lodge there. The pupils would give the teacher some money for teaching them. Spelling, Reading, and Arithmetic were the subjects which were taught. The teachers knew nothing about Irish at that time and it was not taught. Spelling books, reading-books, and table-books were the books which were used. The teacher had only one book and it was passed around to the pupils in the class. They used to write with slate-pencils on slate. They also wrote on paper
  13. In the Penal Times

    CBÉS 0550

    Leathanach 256

    parish of Kilcommon, Co. Tipperary concealed a priest who was pursued by the soldiers. Sometime after this the whole family were converted.
    John Carden of the townsland of Barname, in the parish of Drom, Co. Tipperary at this time made all the people of the district buy their goods in a protestant shop in Templemore.
    There is a Mass rock in a field owned by Michael Farrell in the townsland of Clonbrassil, in the parish of Drom, Co. Tipperary. It has a remarkable place in the history of Church. A great synod was held there in the Penal days.
  14. Local Place Names

    CBÉS 0550

    Leathanach 260

    2. Thomas Troy's farm is situated in the townland of Drom, in the parish of Drom, Co. Tipperary.
    The names of certain fields on the farm are "The Fort Field", "The Orchard Field," "The Priest's Field," "The Well Field." The Fort Field is so called because there is an old fort situated on it. It is on the west side of the house. "The Orchard Field" is so called because there was an orchard in it long ago. Up to the present day fourteen or fifteen crab trees are seen. It
  15. Local Place Names

    CBÉS 0550

    Leathanach 264

    6. Our farm is situated in the townland of Kilvilcorris, parish of Drom, Co. Tipperary. A field on the north side of the house is called "The High Field" It is called that because it is on a hill. Another field opposite the house is called "The Paircin." The meaning of it is a little field. The field adjoining that is called Cluanclus which means a meadow in the shape of an ear. "Loughnane's Field" is the name of a field in the townland of Rathleasty, parish of Drom, Co. Tipperary. People by the name of Loughnanes owned it long ago. "Cahill's Field" adjoining "Loughnane's Field" was belonging to Mr. Cahill who was a hedge school-master. The field next to "The High Field" is called "Dunmaru" because in the Penal Times a lot of people were killed there. In a field on the east of the house is a hollow. It is called "The Slough" because it is boggy there. In a field near this is a little hill with the ruins of walls on it. It is called "Kileen." There was a little church there long ago. Another hill in the same field is
  16. Fairy Forts

    CBÉS 0550

    Leathanach 307

    1. There is a fort in a field belonging to Mr. Thomas Troy, townland of Drom, parish of Drom, Co. Tipperary. The Danes are supposed to have built it. Fairies are supposed to have been living in it.
    There is a remarkable larch tree in it. The branches of it grew as long as the trunk of it. Instead of the branches growing up, they grew out. Lights used to be seen there. A wild cat used be seen there long ago. A man had a sheep dog, a spaniel and a setter, and he was living near the fort. He went into the fort and the cat attacked him but the spaniel killed it. People were buried there.
  17. Fairy Forts

    CBÉS 0550

    Leathanach 310

    5. A fort is situated in a field owned by Matt Ryan, townland of Kilvilcorris, parish of Drom, Co. Tipperary. A man by the name of Mike Ryan lived there before. He cut a tree in this fort. Some man made the remark to him what a fine fire it made. After this the fire was never put out till his mother died.
    There is a field owned by James Kennedy, townland of Rorardstown, parish of Drom, Co. Tipperary. There is often light seen in this fort. One night
  18. Famine Times

    CBÉS 0550

    Leathanach 317

    There was a famine in 1846 to 1847 and all the potatoes decayed. The blight came from heavy thunder and lightening, and all the potato crop failed. The potatoes were sown and as they are sown now in drills.
    Breeda Ryan, Drom, Thurles, Bo. Tipperary material obtained from: Phil Ryan, Drom, Thurles, Bo. Tipperary.
    In the years 1846 and 1847 there was a great famine throughout all Ireland. It affected this district very much so that the people had to eat raw turnips and mangolds and even sometimes grass. Before the great Famine this district was very thickly populated. There are several sites of dwelling houses now in ruins which were then occupied still pointed out by the people. It was int he year 1846 that the great famine was in this district.
  19. Scéal - Bríghid Ní Mocoirghe agus an tUaireadóir

    CBÉS 0620

    Leathanach 493

    le gach duine dul isteach ins an seómra agus do chuaidh agus do dhún sí an doras agus do chuir sí a drom leis. "Anois" ar sise "goideadh uaireadóir ó'n bhfear seo Diarmuid Ó Briain aréir agus geobhaidh mise le neart draoidheachta cé ghoid é. Cuirfead an coileach seo fé'n gcorcán agus nuair a dhéunfair corchú ar an bhfuinneóig, caithfidh gach aoinne a lámh dheis do leagaint ar thóin an chorcáin agus nuair a leagfeadh an t'é a ghoid an t-uaireadóir a lámh dheis ar an gcorcán glaoidhfeadh an coileach". Chuir sí an coileach fé'n gcorcán agus dubhadh an fhuinneóg. Annsoin rith gach aoinne go dtí an corcáin agus leag a lámh ar acht níor ghlaodh an coileach. "Bhí fhios agam go maith nár deineadh goid annso aréir" ars an óisteoir. "Bain an brat as an fhuinneóg" arsa Brighid "agus oscail na coinlaí" arsa Brighid agus deineadh amhlaidh agus leigeadh isteach an solus.
    "Tá aithmheul orm nár eirigh led cleas" arsa Diarmuid. "Níor ghlaodh an coileach" arsa buachaill aimsire. "Leigh amach mé go raghaidh mé i bhfeighil mo gnótha" mar bhí a drom leis an doras ag Brighid fós. "Tóg go bog é arsa Brighid. Taisbeán gach aoinne agaibh bas a láimhe deise dom" ar sise. Cuireadar go léir suas na lámha agus do bhí sogha[?] as tóin an chorcáin ar gach láimh acht amháin ar láimh an buachalla aimsire.
  20. Shean Castle, Tallow Co. Waterford

    CBÉS 0640

    Leathanach 95

    this castle called Drom-Vinghin and looking over his shoulder he had but his mothers feet. The mothers body had divided with the force of strength used [by] Fionn in his flight. Hence the name Drom-Vinghin. The hill stretches from west Cork to the junction of the Blackwater and Bride.
    Regarding this story a most peculiar coincidence is that tradition also has it that one of Fionn Mac Cumhail's greatest strongholds was within a few miles of Youghal in the Parish of Inch and near the present Park National School. It is called the forth or as is known locally Rath Forth. This forth is on a natural prominence about 100 feet high, probably 3/4 of a mile wide at its base and sloping to a flat summit which is probably 100 yards in diameter. The outside moate and fence still partly remain. It commands an excellent view of the surrounding country and from it can be seen Powers forth in the townland of Ballylavin and a forth